Koronawirus a waloryzacja świadczenia pieniężnego.

            Pandemia koronawirusa jest czymś, czego mało kto mógł się spodziewać. Skutki wprowadzonych rozwiązań, zmierzających do powstrzymania wzrostu liczby zarażeń, uczestnicy obrotu gospodarczego będą, wedle szacunków ekonomistów, odczuwać jeszcze długo. Co do obowiązku zapłaty, z pomocą może przyjść waloryzacja zobowiązań pieniężnych.

Klauzule waloryzacyjne

            Przede wszystkim klauzule waloryzacyjne są jednymi z popularniejszych instytucji zabezpieczających interesy stron umowy. Mają za zadanie dostosować wartość świadczenia do zmiennych warunków gospodarczych. Chociaż co do zasady gdy przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej (vide art. 358¹ § 1 KC), to nie jest to bezwzględna reguła. Przepisy szczególne mogą przewidywać w tym zakresie odstępstwa, ale i strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości art. 358¹ § 2 KC). Najczęściej mowa jest o uzależnieniu wysokości danej kwoty od wartości złota, średniego wynagrodzenia w danym sektorze czy różnorakich wskaźników , publikowanych przez organy władzy państwowej. Taka umowna waloryzacja może następować samoistnie lub wskutek złożenia stosownych oświadczeń, w zależności od treści danego kontraktu.

Zmiana sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego

            Z kolei w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie (art. 358¹ § 3 KC). Ta instytucja nie znajduje zastosowania, gdy pieniądz zachowuje swoją stabilność, nawet wówczas, gdy spada jego siła nabywcza. Dotąd zresztą stosowano ją z rzadka. W literaturze podkreśla się, że

„jedyny niekwestionowany przykład >>istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza<< wiąże się z hiperinflacją na przełomie lat 80. i 90. XX w.”

(por. R. Morek, komentarz do art. 358¹ KC [w:] KC. Komentarz, red. K. Osajda, Warszawa 2020, Legalis)

. Jeśli jednak mowa o zmianie globalnej, odnoszącej się przynajmniej do większości dóbr i usług, to sytuacja wygląda odmiennie.

            Nie jest wykluczone, że owa instytucja znajdzie szersze zastosowanie w następstwie zmian na rynkach światowych oraz w sytuacji gospodarczej w Polsce w konsekwencji obecnej pandemii. Jednakże z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa (art. 358¹ § 4 KC). Ten przepis w sposób istotny ogranicza możliwość sądowej waloryzacji zobowiązań. Nie wynika z niego jednak, że żaden przedsiębiorca nie może się tego domagać. Chodzi tu o takie podmioty, który prowadzą przedsiębiorstwo, oraz o zaistnienie związku świadczenia z tym przedsiębiorstwem.

            Podstawowym sposobem ingerencji sądu w zobowiązanie pieniężne jest zmiana jego wysokości, ale niewykluczone jest rozłożenie go na raty czy przeprowadzenie kapitalizacji. Wszystko zależy od sytuacji danego podmiotu, interesów stron i zasad współżycia społecznego. Ocena ryzyka wystąpienia na drogę sądową musi być poprzedzona kompleksową analizą, o którą warto poprosić adwokata.