Majątek osobisty małżonka

Z chwilą zawarcia małżeństwa powstają 3 masy majątkowe: majątek wspólny małżonków oraz dwa majątki osobiste. Zgodnie z treścią art. 31 k.r.o., z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa), która obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków. Przedmioty nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Celem usystematyzowania pojęć z którymi spotkać się można w języku prawnym jak i prawniczym wskazać należy, że w ustawie z dnia 17 marca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw, zastąpiono pojęcie majątku odrębnego pojęciem majątku osobistego.

Zgodnie z treścią art. 33 k.r.o. w skład majątku osobistego wchodzą tylko wymienione w nim składniki. Przedmioty te przy wspólności ustawowej wchodzą do majątków osobistych już z mocy samego prawa.

Inne formy ukształtowania stosunków majątkowych

Małżonkowie mogą jednak przez umowę majątkową inaczej ukształtować stosunki majątkowe. Uprawnienia tego zostają jednak pozbawieni, gdy chodzi o przedmioty wymienione w treści art. 49 § 1 k.r.o., zgodnie z którym “ Nie można przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólności na przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny, prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom, prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie, wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.”

Każdy z małżonków jest wyłącznym podmiotem praw majątkowych enumeratywnie wymienionych w treści art. 33 k.r.o., a jednocześnie związanych z nimi obowiązków. Jemu też przysługuje uprawnienie do korzystania z tych przedmiotów, sprawowania samodzielnego zarządu, czy też rozporządzania nimi. Niemniej jednak przy ocenie tych uprawnień, należy mieć na względzie podstawowe zasady prawa rodzinnego, jak choćby obowiązek wzajemnego udzielania sobie przez małżonków pomocy, a także przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny. Wielokrotnie zwracał na to uwagę Sąd Najwyższy, czego wyraz możemy odnaleźć w wyroku z dnia 8 czerwca 1977 r., sygn. akt IV PRN 277/77, OSN 1978, Nr 3, poz. 53, gdzie wskazano, że “obowiązek wzajemnej pomocy może – w konkretnych okolicznościach – stanowić podstawę do udzielenia małżonkowi ochrony prawnej przez umożliwienie mu korzystania z lokalu mieszkalnego stanowiącego osobisty majątek jego współmałżonka”.

Ponadto zwrócić należy uwagę na to, że w sytuacji, gdy po stronie jednego z małżonków pojawi się przemijająca przeszkoda w sprawowaniu zarządu, drugi małżonek posiada uprawnienie do działania w sprawach zwykłego zarządu majątkiem osobistym współmałżonka. Drugi małżonek może również powoływać się na negatywną ocenę wykonywania zarządu majątkiem osobistym pierwszego małżonka, kiedy spowodowało to pogorszenie sytuacji materialnej całej rodziny.

Co należy do osobistego majątku małżonka

Zgodnie z art. 33 k.r. o. przedmioty i prawa, które należeć będą do majątku osobistego każdego z małżonków to:

• przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej. Należy mieć jednak na względzie, że w sytuacji gdy małżonkowie w drodze umowy majątkowej, którą zawarli przed ślubem, postanowili o wprowadzeniu małżeństwa ustroju rozdzielności majątkowej to przedmioty, które będą nabywane osobno przez każdego z nich również w czasie trwania małżeństwa, wchodzić będą do odpowiednich majątków osobistych.
• przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.
• prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom. Chodzi tutaj przede wszystkim o prawa majątkowe wynikające z umowy spółki cywilnej, określonej w art. 863 k.c. W takiej sytuacji do majątku osobistego należą prawa małżonka, które przysługują mu jako wspólnikowi spółki cywilnej
• przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków. Będą to w szczególności ubrani a, rzeczy osobiste, sprzęt sportowy albo leczniczy. W orzecznictwie wskazuje się, że w miarę wzrostu zamożności niektórych rodzin za przedmiot służący wyłącznie do osobistego użytku może być uznany także samochód osobowy, który jest używany jedynie przez jednego z małżonków.
• prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie. O niezbywalności praw rozstrzyga ich szczególny charakter albo wyraźny przepis ustawy. Można tu wskazać na prawa alimentacyjne, prawo do wynagrodzenia, prawo do lokalu służbowego, służebności osobiste, z wyłączeniem jednak służebności mieszkania.
• przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
• wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków. Wskazać należy, że dopiero pobrane przez małżonka wynagrodzenie będzie wchodziło do majątku wspólnego. Tym samym wierzytelność o to wynagrodzenie stanowi element majątku osobistego. Małżonek ma zatem wyłączne uprawnienie do rozporządzania wierzytelnościami z tytułu wynagrodzenia za pracę.
• przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków. Pamiętać jednak należy, że nagroda powinna mieć charakter nadzwyczajny, który wiązać się będzie z “osiągnięciami”, które nie stanowią zwyczajnego wykonywania pracy zarobkowej.
• prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy.
• przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Mowa tu o tzw. surogacji, która polega na tym, że ze środków uzyskanych w zamian za przedmioty wchodzące pierwotnie w skład określonego majątku nabywane są inne przedmioty, które niejako wchodzą w ich miejsce. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 maja 2000 r., V CKN 50/00, “surogacja to zastąpienie jednego składnika majątku osobistego innym składnikiem. Konieczne jest spełnienie dwóch przesłanek: po pierwsze, aby to samo zdarzenie spowodowało z jednej strony wyjście określonego przedmiotu z majątku osobistego, a zarazem powodowało nabycie innego przedmiotu majątkowego, a ponadto po drugie, ten nowy przedmiot musi być nabyty w sensie ekonomicznym kosztem majątku osobistego”. Surogacja może następować wielokrotnie w odniesieniu do następujących po sobie, kolejnych surogatów.

Pozostałe przedmioty, które nie zostały wymienione w art. 33 k.r.o., nie wchodzą do majątku osobistego. Stanowią one majątek wspólny małżonków. W taki też sposób należy rozstrzygać pojawiające się w tym zakresie wątpliwości. W razie sporu między małżonkami możliwe jest sądowe ustalenie w trybie art. 189 k.p.c., że dany przedmiot majątkowy stanowi składnik majątku wspólnego. Na samym początku jednak warto skontaktować się z adwokatem.