Ubezwłasnowolnienie całkowite i częściowe.

Zdolność do czynności prawnych

Zdolność do czynności prawnych to możliwość dokonywania samodzielnie czynności prawnych prowadzących do nabywania praw i zaciągania zobowiązań. Polskie prawo cywilne przewiduje trzy stany człowieka: brak zdolności do czynności prawnych, ograniczoną zdolność do czynności prawnych i pełną zdolność do czynności prawnych.

Osoby, które nie ukończyły 13 lat nie mają zdolności do czynności prawnych. Tak samo traktowane są osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Osoby, które ukończyły 13 rok życia, ale nie ukończyły jeszcze 18. roku życia mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Tak samo traktowane są osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Pełną zdolność do czynności prawnych uzyskuje człowiek pełnoletni, tzn. co do zasady osoba, która ukończyła 18. rok życia. Osobom mającym pełną zdolność do czynności prawnych przysługuje kompetencja do samodzielnego dokonywania wszelkich czynności prawnych dopuszczalnych w świetle obowiązującego systemu prawnego.

Niekiedy pojawia się konieczność ograniczenia albo pozbawienia zdolności do czynności prawnych. Możliwość taką daje właśnie instytucja prawna zwana ubezwłasnowolnieniem. Ubezwłasnowolnienie jest możliwe wtedy, gdy choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe lub występowanie innego rodzaju zaburzeń powodują, że dana osoba nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem – wówczas orzeka się ubezwłasnowolnienie całkowite, bądź też gdy jest w tym zakresie ograniczona i potrzebuje pomocy do prowadzenia swoich spraw – wówczas orzeka się ubezwłasnowolnienie częściowe.

Ubezwłasnowolnienie całkowite

Jak wskazano wyżej, poniżej 13. roku życia nikomu nie przysługuje zdolność do czynności prawnych. W związku z tym faktem ubezwłasnowolnić całkowicie można tylko osobę, która ukończyła 13 lat. Zgodnie z art. 13 § 1 k.c. przesłankami ubezwłasnowolnienia są: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy albo innego rodzaju zaburzenia psychiczne, w szczególności pijaństwo lub narkomania występujące w takim stopniu, że uniemożliwiają danej osobie kierowanie swoim postępowaniem. Ubezwłasnowolnienie może być orzeczone tylko wtedy, gdy wymaga tego interes danej człowieka. Należy także wziąć pod uwagę jego ogólną sytuację życiową i dopiero na tej podstawie oceniać czy ubezwłasnowolnienie służy ochronie jego interesów. Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może samodzielnie dokonywać  czynności prawnych. Jeśli pomimo tego dokona ona czynności prawnej, to będzie ona bezwzględnie nieważna. Może jedynie samodzielnie dokonać czynności w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego, np. codzienne zakupy. Czynności te będą ważne, o ile nie będą powodować rażącego pokrzywdzenia tej osoby. Dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie ustanawia się opiekę. W imieniu osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie tylko czynności, które będą wywoływały skutki prawne może dokonywać wyłącznie opiekun.

Ubezwłasnowolnienie częściowe

Ubezwłasnowolnienie częściowe orzeka sąd w tym samym trybie i z tych samych przyczyn co ubezwłasnowolnienie całkowite, z tym że wyłącznie w stosunku do osoby pełnoletniej i tylko wówczas, jeżeli stan takiej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc w prowadzeniu jej spraw. Jej przedstawicielem jest kurator. Osoba ubezwłasnowolniona może jednak swobodnie rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że z ważnych powodów sąd opiekuńczy postanowi inaczej. Większość czynności wymaga jednak zatwierdzenia przez kuratora, chodzi m. in. o takie umowy jak sprzedaż, najem, zlecenie, etc.

W pewnych sytuacjach, jak np. sprzedaż mieszkania konieczna może okazać się także zgoda sądu opiekuńczego.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie

Wniosek o ubezwłasnowolnienie mogą zgłosić następujące osoby:

• małżonek osoby, której dotyczy wniosek;
• krewni w linii prostej (tj. zstępni – np. syn, wnuk i wstępni np. ojciec, dziadek) oraz rodzeństwo (tylko gdy nie ma przedstawiciela ustawowego osoby której wniosek dotyczy);
• przedstawiciel ustawowy danej osoby;
• prokurator.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie lub dołączone do niego dokumenty medyczne muszą uprawdopodobnić istnienie choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub występowania innego rodzaju zaburzeń psychicznych. Do wniosku należy także dołączyć dokumenty potwierdzające przynależność wnioskodawcy do kręgu osób mogących wnioskować o ubezwłasnowolnienie danej osoby, np. odpis aktu urodzenia.