Zakazanie pobierania “opłat półkowych” nie narusza zasady swobody umów

Trybunał Konstytucyjny w dniu 16 października 2014 r. (sygn. akt SK 20/12), zajął ostateczne stanowisko w sprawie zgodności z Konstytucją art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (uznk).

Czym są opłaty półkowe?

Zagadnieniem poddanym pod rozwagę Trybunału była kwestia tzw. “opłat półkowych”, a tak naprawdę przepisu zakazującego pobierania za przyjęcie towaru do sprzedaży opłat innych niż marża handlowa.Ustawa z 5 lipca 2002 r., nowelizującą ustawę z dnia 6 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji ustawodawca rozszerzył przykładową listę przejawów czynu nieuczciwej konkurencji polegającego na utrudnianiu dostępu do rynku. Zgodnie z brzmieniem obowiązującego aktualnie art. 15 ust. 1 uznk “czynem nieuczciwej konkurencji jest utrudnianie innym przedsiębiorcom dostępu do rynku, w szczególności przez: 4) pobieranie innych niż marża handlowa opłat za przyjecie towaru do sprzedaży”.

Opłaty te pobierane są z reguły przez duże sieci handlowe od mniejszych przedsiębiorców dostarczających im towary. Nazywamy je “półkowymi”, gdyż ich pobieranie w umowach najczęściej uzasadnianie jest odpowiednią ekspozycją towarów na półach sklepowych

Opłata a podstawy prawne

Poddano jednak pod wątpliwość zgodność treści wskazanej powyżej regulacji prawnej, gdyż próbowano doszukać się w niej naruszenia konstytucyjnej zasady wolności działalności gospodarczej, autonomii woli jednostki oraz swobody umów.

Jak wynika jednak z komunikatu opublikowanego na stronie internetowej Trybunału Konstytucyjnego –

“zaskarżony przepis ograniczając wolność prowadzenia działalności gospodarczej jednego podmiotu (tj. przedsiębiorcy przyjmującego towar do sprzedaży), jest niezbędny do ochrony wolności prowadzenia działalności gospodarczej innego podmiotu (tj. przedsiębiorcy dostarczającego towar do sprzedaży), którego dostęp do rynku lub pozycja na rynku jest zależna od działań przedsiębiorców przyjmujących towary do sprzedaży. Zaskarżony przepis jest również niezbędny dla prawidłowej realizacji wolności umów, a w konsekwencji ochrony normy wywodzonej z art. 3531 k.c.”

Wskazać również wypada, odwołując się do treści wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2012 r. , (sygn. akt I CSK 147/12) że już sama “konstrukcja art. 15 ust. 1 pkt 1-5 uznk, dowodzi egzemplifikacji “utrudniania dostępu do rynku“, a wiec każde z zachowań spośród opisanych w punktach 1-5 art. 15 ust. 1 uznk zawsze utrudnia dostęp innym przedsiębiorcom do rynku. Nie wymaga zatem dowodzenia, ze w wyniku wystąpienia któregokolwiek z opisanych we wskazanych punktach zachowania nastąpiło utrudnienie przedsiębiorcy dostępu do rynku. Stany faktyczne objęte hipoteza norm zawartych w pięciu punktach ust. 1 art. 15 uznk zawsze więc przesądzają o wystąpieniu opisanej w tym przepisie postaci czynu nieuczciwej konkurencji, co zwalnia juz z obowiązku dowodzenia, ze konkretne zachowanie skutkowało utrudnieniem konkretnemu przedsiębiorcy dostępu do rynku”.

Ekonomiczna opłacalność współpracy handlowej nie stanowi zatem przesłanki rzutującej w jakikolwiek sposób na ocenę zasadności roszczeń zwrotu nienależnie pobranych opłat. Istotą czynu nieuczciwej konkurencji z art. 15 ust. 1 pkt 4 uznk, jest utrudnianie dostępu do rynku już poprzez sam fakt pobierania opłat innych niż marża za przyjęcie towaru do sklepu.