Kupiłeś samochód, który się zepsuł? Co zrobić?

Na co dzień zawieramy różnorakie transakcje. Większość ludzi niekoniecznie zdaje sobie z tego sprawę, ale tak naprawdę codziennie zawieramy wiele umów cywilnoprawnych. Są to m. in. umowy użyczenia, najmu, ale przede wszystkim umowa sprzedaży. Już kupienie bułki w piekarni czy gazety w kiosku jest umową – dwie osoby fizyczne składają oświadczenie woli: jedna z nich zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i mu ją wydać (sprzedawca), druga zaś zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę (kupujący). Oczywiście, często do takich „drobnych” umów dochodzi przez porozumienie, niekiedy nawet niewerbalne (np. wzięcia gazety ze stoiska i położenie odliczonych pieniędzy bez zamienienia słowa ze sprzedawcą). O wiele większego znaczenia kwestie stricte prawne nabierają jednak w sytuacji, gdy wydajemy dużą ilość pieniędzy, czyli wtedy, gdy kupujemy rzeczy bardziej wartościowe, jak np. samochód. Dopóki zakupiona rzecz jest zgodna z umową nie ma większych problemów. Może się jednak zdarzyć, że zakupiona rzecz ma wady fizyczne lub też ma pewne defekty utrudniające użytkowanie czy zmniejszające jej wartość. W takim przypadku należy się zastanowić jakie można podjąć działania.

Jaka wada samochodu?

W pierwszej kolejności należy zorientować się z jaką wadą mamy do czynienia, tzn. jaki defekt utrudnia/uniemożliwia korzystanie z rzeczy czy też ogranicza możliwości zwykłego korzystania. W przypadku auta mogą to być różnorakie okoliczności, np. niemożność założenia na opony samochodowe łańcuchów śniegowych, co w niektórych krajach (np. Austria) jest wymagane, aby poruszać się autem po terenach górskich. W takiej sytuacji można przede wszystkim skorzystać z tzw. rękojmi za wady fizyczne rzeczy. Warto wskazać, że zgodnie z art. 546 § 1 k.c. „sprzedawca obowiązany jest przed zawarciem umowy udzielić kupującemu potrzebnych wyjaśnień o stosunkach prawnych i faktycznych dotyczących rzeczy”. Ponadto, zgodnie z art. 546 § 2 k.c.

„jeżeli jest to potrzebne do należytego korzystania z rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem, sprzedawca jest obowiązany załączyć instrukcję i udzielić wyjaśnień dotyczących sposobu korzystania z rzeczy”.

W orzecznictwie podkreśla się, że stosunki faktyczne to stosunki wpływające na sprawowanie władztwa oraz na korzystanie z rzeczy dotyczące bezpośrednio jej substancji, np. określenie przeznaczenia, zasad obsługi, zasad konserwacji, niebezpieczeństw związanych z używaniem rzeczy itp. Przepisy nie precyzują formy ani miejsca, w jakim powinno nastąpić stosowne wyjaśnienie sprzedawcy; dopuszcza się obok formy pisemnej także użycie piktogramów, symboli itp. komunikatów” (zob. wyr. SN z 28.6.1972 r., II CR 218/72, OSN 1972, Nr 12, poz. 228; wyr. SN z 14.12.1973 r., II KR 254/73,  Pal. 1975, Nr 3, s. 67; wyr. SN z 21.8.1974 r., I CR 332/74, OSPiKA 1975, Nr 6, poz. 140). Jeśli zatem kupujący nie został poinformowany o pewnych szczególnych właściwościach rzeczy może powołać się na niezgodność towaru z umową. Analogiczna sytuacja będzie miała miejsce w przypadku, gdy dana rzecz się zepsuje. Nabywając rzecz, kupujący ma prawo oczekiwać, że uzyska od sprzedawcy wszystkie istotne informacje, które pozwolą na korzystanie z rzeczy w sposób racjonalny i dostosowany do jej specyfiki. Jeśli zatem rzecz wymaga szczególnej konserwacji czy też ochrony, sprzedający powinien udzielić kupującemu w tym względzie stosownych informacji.

Zgodnie z art. 556¹ § 1 k.c. „wada fizyczna polega na niezgodności rzeczy sprzedanej z umową”, w szczególności jeśli: nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia (pkt 1); nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, w tym przedstawiając próbkę lub wzór (pkt 2); nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia do co takiego jej przeznaczenia (pkt 3); została wydana kupującym w stanie niezupełnym (pkt 4). Właściwości rzeczy są pojęciem szerszym niż cel, do którego także odwołuje się przepis. Podczas gdy właściwości to ogół cech rzeczy, które decydują o jej praktycznym wykorzystaniu, funkcjonalności i możliwościach, cel jest skonkretyzowaniem tych możliwości w kontekście umowy między stronami. W tym miejscu należy także wyraźnie zaznaczyć, że z brzmienia art. 556¹ § 1 pkt 3 k.c. wynika, że sposobem na uniknięcie odpowiedzialności przez sprzedawcę jest zgłoszenie zastrzeżeń do przeznaczenia rzeczy wskazanego przez kupującego. Niezgłoszenie zastrzeżeń – milczenie – uznaje się za przyznanie, że rzecz nadaje się do wskazanego użytku. Warto zatem zaznaczyć, że „przy ocenie wady fizycznej kryterium funkcjonalne, obejmujące użyteczność rzeczy i jej przeznaczenie zgodne z celem umowy sprzedaży, powinno być stosowane przed kryterium normatywno-technicznym. Wartość rzeczy i jej użyteczność zależą od spełnienia wymagań normalnego użytku, chyba że inaczej postanowiono w umowie. W warunkach masowej produkcji normalny użytek należy oceniać z punktu widzenia celu umowy i przeznaczenia rzeczy. Kryterium funkcjonalne, obejmujące przeznaczenie rzeczy i jej użyteczność wysuwa się na plan pierwszy przed kryterium normatywno-technicznym. Zgodność z normą techniczną nie wyłącza skuteczności zarzutu istnienia wady fizycznej rzeczy” (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie – I Wydział Cywilny z dnia 16 kwietnia 2013 r. I ACa 235/13; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie – I Wydział Cywilny z dnia 17 lutego 2015 r. I ACa 1675/14). Należy zatem zauważyć, że „wada fizyczna występuje wtedy, gdy wartość lub użyteczność rzeczy została zmniejszona, biorąc pod uwagę cel oznaczony w umowie, albo wynikający z umowy lub przeznaczenia rzeczy” (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie – I Wydział Cywilny z dnia 19 lipca 2016 r. I ACa 388/16).

Prawa konsumenta

Z reguły, kiedy nabywamy samochód dla celów prywatnych będziemy w rozumieniu prawa cywilnego konsumentami. Przepisy w dość znaczny sposób rozszerzają odpowiedzialność sprzedawcy/producentów względem  konsumenta. Istnieje nawet domniemanie wyrażone przez art. 556² k.k. W myśl tego przepisu „jeżeli kupującym jest konsument, a wada fizyczna została stwierdzona przed upływem roku od dnia wydania rzeczy sprzedanej, domniemywa się, że wada lub jej przyczyna istniała w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego”. Oznacza to, że jeśli w ciągu roku od dnia wydania rzeczy dostrzeżemy jakiekolwiek wady, to domniemywa się, że wady te istniały już w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego. A zatem, w razie jakiegokolwiek postępowania to sprzedawca będzie musiał wykazać (obciążać będzie go ciężar dowodu), że wada lub jej przyczyna nie istniały w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego. Wyjątkiem będzie sytuacja kiedy kupujący wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy (może być tak przykładowo wtedy, gdy kupił rzecz w obniżonej cenie właśnie ze względu na jakiś defekt).

Oświadczenie o obniżeniu ceny

Kiedy mamy do czynienia ze wskazaną sytuacją, tzn. zakupiony samochód (lub jakakolwiek inna rzecz) ma wadę, to można złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny albo odstąpieniu od umowy, chyba, że sprzedawca niezwłocznie wymieni rzecz na wolną od wad albo też wadę tę usunie. Jeszcze szersze uprawnienia ma konsument – może on bowiem żądać wymiany rzeczy na wolną od wad albo żądać zamiast tego usunięcia wady. Sprzedawca ma obowiązek wymienić rzecz wadliwą na wolną od wad bądź też usunąć wadę w rozsądnym terminie bez nadmiernych dogodności dla kupującego. Koszty wymiany i naprawy ponosić w takiej sytuacji będzie sprzedawca. Ważne jest też to, że jeśli kupujący zażąda wymiany rzeczy lub usunięcia wady albo złożył oświadczenie o obniżeniu ceny, określając kwotę, o którą cena ma być obniżona, a sprzedawca nie ustosunkuje się do żądania w terminie czternastu dni, to żądanie będzie uznane za uzasadnione.

Należy w tym miejscu podkreślić, że uprawnienia wynikające z rękojmi za wady fizyczne z czasem wygasają. Terminy te określono następująco: aby sprzedawca odpowiadał z tytułu rękojmi wada fizyczna musi zostać stwierdzona przed upływem dwóch lat (w odniesieniu do ruchomości, w tym samochód). Samo roszczenie o usunięcia wady lub też wymianę rzeczy na wolną od wad przedawnia się z upływem roku licząc od dnia stwierdzenia wady. Oznacza to, że po upływie wskazanych okresów nie będzie już możliwości wykorzystania uprawnień wynikających z rękojmi.