Kiedy małżonkowie muszą zgodzić się na zawarcie umowy?

We wspólności majątkowej małżeńskiej – czyli najpowszechniejszym ustroju majątkowym małżeńskim – zasadniczo każdy z małżonków może zarządzać majątkiem wspólnym i zaciągać zobowiązania z nim związane bez zgody drugiego małżonka, co wynika z art. 36 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Niekiedy jednak konieczne jest współdziałanie małżonków, a jego brak wywiera bardzo istotne konsekwencje.

            Art. 37 § 1 pkt 1-4 KRO stanowi, że zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania:

1. Czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków;
2. Czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal;
3. Czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa;
4. Darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.

Przepis ten nie dotyczy sytuacji, gdy jeden małżonek zaciąga zobowiązanie w imieniu obydwojga małżonków bądź gdy czynność dokonywana jest przez nich wspólnie. Stosuje się go wtedy, kiedy danej czynności dokonuje wyłącznie jeden małżonek i we własnym imieniu, odnośnie do majątku wspólnego (por. wyr. SA w Poznaniu z 15.02.2007 r., I ACa 1141/06, Legalis).

Zabezpieczenie interesów uczestnika obrotu prawnego

            Celem wprowadzenia takiego obostrzenia jest głównie zabezpieczenie interesów uczestników obrotu prawnego, a także sytuacji danej rodziny, ponieważ powyższe czynności są najczęściej istotne i pociągają za sobą daleko idące zobowiązania finansowe. Zgoda małżonka, o której mowa w tym przepisie, jest niezbędna do ważności danej czynności prawnej. Jej udzielenie skutkuje także możliwością zaspokojenia się wierzyciela nie tylko z majątku osobistego dłużnika, ale i z majątku wspólnego małżonków – tego skutku prawnego nie można wyłączyć (por. art. 41 § 1 KRO).

            Zgodę można wyrazić zasadniczo w dowolnej formie. Natomiast z art. 63 § 2 KC wynika, że jeżeli do ważności czynności prawnej wymagana jest forma szczególna, oświadczenie obejmujące zgodę osoby trzeciej powinno być złożone w tej samej formie. Najlepiej, aby została udzielona przed lub w trakcie dokonani a danej czynności, np. zawarcia umowy. Ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka (art. 37 § 2 KRO). Druga strona może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu (art. 37 § 3 KRO).

Odpowiedzialność odszkodowawcza

Po upływie takiego terminu dana czynność jest bezwzględnie nieważna. Może to skutkować powstaniem odpowiedzialności odszkodowawczej niesumiennego małżonka-dłużnika wobec wierzyciela (por. A. Lutkiewicz-Rucińska [w:] KRO. Komentarz, red. H. Dolecki, T. Sokołowski, Warszawa 2013, s. 220). Jednakże zgodnie z art. 38 KRO jeżeli na podstawie czynności prawnej dokonanej przez jednego małżonka bez wymaganej zgody drugiego osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze dokonały czynności prawnej z osobą nieuprawnioną do rozporządzania prawem. Wtedy możliwe jest zastosowanie konstrukcji prawnych, przewidzianych w odrębnych przepisach (np. w art. 169 KC), pozwalających na uniknięcie negatywnych skutków, o których mowa powyżej – i utrzymanie danej umowy w mocy.

Sprawy z tej kategorii nie należą jednak do łatwych i charakteryzują się wysokim skomplikowaniem. Lepiej zapobiegać, niż leczyć i przed podpisaniem danej umowy skonsultować jej treść z adwokatem.