Odwołanie darowizny

Wbrew powszechnym poglądom darowizna jest umową. Na jej mocy darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Często zawierana jest pomiędzy bliskimi sobie osobami – zdecydowanie rzadziej decydujemy się przecież na bezinteresowne wzbogacenie obcych osób. Bywa jednak, że konieczne jest jej odwołanie. Niniejszy tekst odpowie na pytanie, jak tego dokonać.

Odwołanie darowizny jeszcze niewykonanej

Po pierwsze, możliwe jest odwołanie darowizny jeszcze niewykonanej. Takie uprawnienie pojawia się, gdy po zawarciu umowy stan majątkowy darczyńcy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Idzie tu zatem o takie sytuacje, gdy stan majątkowy darczyńcy ulega znacznemu pogorszeniu i nie może on zrealizować swojego zobowiązania.

Darowizna a rażąca niewdzięczność

Po drugie, niezależnie od tego, czy darowiznę już wykonano, czy jeszcze nie, można ją odwołać, jeśli obdarowany dopuścił si ę względem darczyńcy rażącej niewdzięczności. Jako rażąca niewdzięczność może być potraktowane zachowanie obdarowanego, które, oceniając rzecz rozsądnie, musi być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę (tak: wyr. SN z 7.5.2003 r., IV CKN 115/01, Legalis). Najczęściej mowa o wyjątkowo nieakceptowalnym zachowaniu obdarowanego, takim jak np. uporczywe i naganne szkalowanie czy znieważanie darczyńcy, zaprzestanie sprawowania nad nim opieki, gdy jej potrzebuje, dopuszczenie się wobec niego przestępstwa. Ważne, aby było ono rażące – zatem jeden nieodpowiedni czyn obdarowanego, jeśli nie jest jakimś znacznym przewinieniem, nie stanowi jeszcze podstawy do podjęcia tak daleko idących kroków przez darczyńcę.

Warto wskazać, że darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Jeżeli jednak w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Spadkobiercy darczyńcy mogą odwołać darowiznę z powodu niewdzięczności tylko wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy. Darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.

Oświadczenie złożone na piśmie

Po trzecie, odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Niedochowanie tej formy nie skutkuje nieważnością odwołania, lecz spotka się z trudnościami dowodowymi w ewentualnym procesie sądowym. Moment doręczenia oświadczenia obdarowanemu skutkuje odwołaniem darowizny. Jeżeli doszło do wykonania darowizny, wówczas obdarowany jest zobowiązany do jej zwrotu. Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Jeżeli obdarowany dobrowolnie nie zwróci przedmiotu darowizny, to wtedy musi liczyć się z tym, że możliwe jest wkroczenie na drogę sądową.

Darowizna a zasady współżycia społecznego

Po czwarte, powód powinien jednak pamiętać, że przepisów o odwołaniu darowizny nie stosuje się, gdy darowizna czyni zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego. Jest to przepis, który najczęściej wyznacza linię obrony pozwanego obdarowanego.  Choć jest bardzo nieostry, to podkreśla się, że znajduje zastosowanie w sytuacjach rodzinnych, bliskiej zażyłości, gdy przemawiają za jego użyciem pewne względy moralne.

Choć często odwołaniu darowizny towarzyszą duże emocje – zwłaszcza gdy mowa o stosunkach między bliskimi niegdyś osobami – to należy wszechstronnie rozważyć zasadność skierowania powództwa do sądu. Każde postępowanie wiąże się przecież z kosztami, które co do zasady obciążają stronę przegrywającą spór.