Prawa podejrzanego podczas przesłuchania

Podejrzany to osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego.

Podejrzany ma prawo:

1. Składać wyjaśnienia. Może jednak bez podania powodów odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić składania wyjaśnień. Co istotne, podejrzanego należy pouczyć nie tylko o prawie odmowy składania wyjaśnień lub odpowiedzi na poszczególne pytania oraz że może to uczynić bez podania przyczyny odmowy, ale także o tym, że taka jego postawa nie będzie miała ujemnych skutków procesowych dla niego. Skoro bowiem odmowa złożenia wyjaśnień lub udzielenia odpowiedzi na poszczególne pytania jest prawem oskarżonego, to skorzystanie z tego prawa nie może być poczytane za okoliczność obciążającą. Podejrzany nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności, ani też dostarczania dowodów na swoją niekorzyść.
2. Żądać do czasu zawiadomienia go o terminie zaznajomienia z materiałami śledztwa podania mu ustnie podstaw zarzutów, a także sporządzenia uzasadnienia na piśmie. Uzasadnienie doręcza się podejrzanemu i jego obrońcy w terminie 14 dni. Ponieważ w postępowaniu przygotowawczym podejrzany nie ma pełnego dostępu do akt, takie uzasadnienie pozwala na pełniejszą informację podejrzanego w przedmiocie stanu postępowania. Z treści uzasadnienia wynika bowiem, jakie fakty i dowody zostały przyjęte za podstawę zarzutów.
3. Korzystać z pomocy obrońcy. Warto zwrócić uwagę na to, że podejrzany musi mieć wyznaczonego obrońcę jeżeli jest nieletni, głuchy, niemy lub niewidomy, zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności, a także, gdy sąd uzna, że występują inne okoliczności utrudniające jego obronę, z tym, że w razie stwierdzenia przez biegłych lekarzy psychiatrów, że poczytalność podejrzanego w chwili popełnienia czynu jak i w chwili postępowania nie budzą wątpliwości, udział obrońcy w dalszym ciągu nie jest obowiązkowy, a sąd może cofnąć wyznaczenie obrońcy z urzędu. Jeżeli podejrzany wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny, może złożyć do prokuratora wniosek o wyznaczenie mu obrońcy z urzędu. Obrońca może reprezentować podejrzanego przy każdej czynności procesowej, przy czym może działać tylko na jego korzyść, a udział obrońcy nie wyłącza osobistego udziału podejrzanego. Obrońca może składać w imieniu podejrzanego wszelkie wnioski procesowe i odbierać pisma procesowe.
4. Żądać przesłuchania go z udziałem ustanowionego obrońcy, którego niestawiennictwo nie tamuje jednak przesłuchania.
5. Żądać w postępowaniu przygotowawczym umożliwienia mu w toku przesłuchania złożenia wyjaśnień na piśmie, przy czym przesłuchujący z ważnych powodów może odmówić zgody na złożenie wyjaśnień na piśmie. Początkowo obowiązujący obecnie kodeks postępowania karnego zakładał możliwość składania pisemnych wyjaśnień tak w postępowaniu przygotowawczym jak i przed sądem, przy czym w stadium sądowym można było na to zezwolić oskarżonemu tylko wyjątkowo. Nowela z dnia 10 stycznia 2003 r. zmieniła ten stan rzeczy, eliminując pisemne składanie wyjaśnień na rozprawie. Pisemne wyjaśnienia na rozprawie są jednak nadal możliwe w razie przesłuchiwania oskarżonego głuchego lub niemego, z którym można porozumieć się pisemnie, bez potrzeby korzystania z pomocy tłumacza. Natomiast w pozostałym zakresie wyjaśnienia pisemne są obecnie dopuszczalne tylko w dochodzeniu i śledztwie. Dotyczą więc jedynie podejrzanego. Jest to jednak obowiązek względny, gdyż z ważnych powodów można odmówić zadośćuczynienia żądaniu podejrzanego lub jego obrońcy.
6. Uzyskać, za zgodą prokuratora, dostęp do akt i może sporządzać odpisy oraz odpłatnie uzyskać kserokopie z akt lub uwierzytelnione odpisy.
7. Korzystać z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim, a także uzyskać wraz z tłumaczeniem odpisy postanowień o przedstawieniu, uzupełnieniu lub zmianie zarzutów, aktu oskarżenia oraz orzeczeń podlegających zaskarżeniu.
8. Składać wnioski o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia. podejrzanemu i jego obrońcy nie można odmówić wzięcia udziału w czynności jeśli tego żądają
9. Zgłosić wniosek o końcowe zaznajomienie go z materiałami postępowania, przy czym w przypadku prawidłowego powiadomienia go o terminie tej czynności, jego nieusprawiedliwione niestawiennictwo, nie tamuje dalszego postępowania.
10. W terminie trzech dni od daty zaznajomienia, ma prawo do złożenia wniosku o uzupełnienie postępowania.
11. Jako strona postępowania może składać zażalenia na postanowienia i zarządzenia oraz czynności nie będące postanowieniami ani zarządzeniami naruszające jego prawa.

Przepisy procedury karnej nakładają na organy prowadzące postępowanie obowiązek informowania podejrzanego o jego prawach i obowiązkach. Brak albo mylne pouczenie nie może wywoływać ujemnych skutków procesowych dla podejrzanego. Oznacza to, że czynności przeprowadzone z naruszeniem tego obowiązku, w efekcie których sytuacja procesowa podejrzanego uległa pogorszeniu są bezskuteczne. Jeżeli podejrzany nie zrozumiał pouczenia, może domagać się jego powtórzenia.