Stosunek pracy

Jednym ze sztandarowych postulatów wyrażonym w prawie polskim jest zasada swobody nawiązania stosunku pracy, która pojmowana jest przede wszystkim, jako wolność wyboru miejsca, warunków pracy i płacy oraz podstawy prawnej zatrudnienia. Rozstrzygnięcie czy praca będzie świadczona na podstawie umowy cywilnoprawnej, do której zastosowanie znajdują przepisy Kodeksu Cywilnego czy w oparciu o regulacje przewidziane prawem pracy zależy tylko i wyłącznie od dobrowolnych oświadczeń stron przyszłego stosunku pracy.

Pracownikiem w rozumieniu Kodeksu Pracy jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, spółdzielczej umowy o pracę, powołania, wyboru lub mianowania. Osoby, dla których źródłem zatrudnienia jest jedna z wymienionych podstaw zatrudnienia pozostają z pracodawcą w tzw. pracowniczym stosunku pracy, a to oznacza, że obie strony danego stosunku pracy mogą korzystać z uprawnień gwarantowanych przez prawo pracy zarazem wypełniając obowiązki, które to prawo na nie nakłada.

Strony w stosunku pracy

Ustawowe objaśnienie pojęcia stosunku pracy znajduje się w art. 22 § 1 Kodeksu Pracy, który stanowi, że przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Z uregulowania tego jednoznacznie wynika, że stosunek pracy ma formę zobowiązania wzajemnego, bowiem obie strony są jednocześnie zobowiązane i uprawnione względem siebie.

Cechy stosunku pracy

Ustawodawca wskazał wprost, że w ramach stosunku pracy na pracodawcy spoczywa obowiązek zatrudnienia pracownika za stosownym wynagrodzeniem, natomiast pracownik ma powinność wykonywania określonej pracy na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem. Uregulowanie to pozwala na precyzyjne wyodrębnienie cech właściwych dla stosunku zatrudnienia, odróżniających go od innych stosunków prawnych. W związku z tym, jako podstawowe cechy stosunku pracy, należy wymienić:

• dobrowolne, organizacyjne podporządkowanie pracownika wobec pracodawcy,
• odpłatność świadczonej pracy,
• osobiste wykonywanie pracy przez pracownika na rzecz podmiotu zatrudniającego.

Umowa o pracę a inne stosunki pracy

W praktyce zdarza się, że pracodawca, zatrudniając pracownika decyduje się na zawarcie umowy cywilnoprawnej np. umowy zlecenia czy umowy o dzieło, które podlegają przepisom Kodeksu Cywilnego. Jeżeli jednak w takiej umowie cywilnoprawnej możemy doszukać się cech charakterystycznych dla stosunku pracy, zatrudnienie należy uznać za zawarte na podstawie umowy o pracę, bez względu na nazwę łączącej strony umowy. Powtarzając za Sądem Najwyższym podkreślić należy, że każde zatrudnienie, które ma charakter zatrudnienia dobrowolnego, odpłatnego, wykonywanego pod kierownictwem pracodawcy, jest z mocy prawa traktowane, jako zatrudnienie w ramach stosunku pracy bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Ustalenie, że praca określonego rodzaju jest wykonywana na rzecz pracodawcy, pod jego kierownictwem, w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, wystarczy do stwierdzenia istnienia stosunku pracy (wyr. SN z 24.6.2015 r., II PK 189/14, OSP 2016, Nr 9, poz. 89 z glosą S. Kowalskiego).

Ustalenie istnienia stosunku pracy

Aktualnie wciąż występują sytuacje, w których osoba fizyczna wykonuje pracę w warunkach odpowiadających stosunkowi pracy, podczas gdy zatrudniona jest na podstawie umowy cywilnoprawnej. Zawieranie umów cywilnoprawnych wydaje się być bardziej korzystne dla pracodawców, wiąże się to przecież z niższymi niż przy umowach o pracę kosztami zatrudnienia, jednak z drugiej strony pozbawia ono pracowników ochrony gwarantowanej przez prawo pracy. Jeżeli zatem dana osoba jest zatrudniona w oparciu o umowę cywilnoprawną, ale cechy świadczonej pracy jednoznacznie wskazują, że łączący strony stosunek prawny jest stosunkiem pracowniczym, osoba ta może wytoczyć powództwo o ustalenie istnienia stosunku pracy. Możliwość wystąpienia z takim powództwem została przewidziana przepisami prawa w celu przeciwdziałania nadużyciom w stosowaniu umów cywilnoprawnych, a konkretnie niezgodnemu z prawem zastępowaniu umów o pracę umowami regulowanymi przez prawo cywilne. W momencie dokonania takiego nadużycia każdy, kto ma w tym interes prawny może wystąpić z roszczeniem o ustalenie istnienia stosunku pracy do sądu pracy, przy czym trzeba pamiętać, że tylko i wyłącznie ten sąd będzie władny do rozpoznania żądania. Należy zauważyć, iż ustalenie, że strony łączył stosunek pracy, następuje tylko wówczas, gdy świadczenie pracy w ramach spornego stosunku prawnego wypełnia wszystkie przesłanki stosunku pracy. Obowiązek sądu pracy prowadzenia postępowania z urzędu w tych sprawach trwa do czasu wyjaśnienia istotnych okoliczności spornego stosunku prawnego. Przy czym należy mieć na uwadze, że realizacja powyższego obowiązku nie zawsze prowadzi do rozstrzygnięcia pozytywnego dla pracownika (wyr. SN z 9.9.2004 r., I PK 417/03, MoPr 2005, Nr 3, s. 7).