Podział majątku po ustaniu wspólności małżeńskiej

Majątkowa wspólność małżeńska

Zasadą jest, że wraz z zawarciem małżeństwa z mocy prawa między małżonkami powstaje ustawowa wspólność małżeńska. Oczywiście, małżonkowie mają uprawnienie do tego, aby zrezygnować ze wspólności ustawowej i w odmienny sposób uregulować wzajemną sytuację majątkową. Jest to możliwe poprzez zawarcie w formie aktu notarialnego umowy o rozszerzeniu lub ograniczeniu wspólności majątkowej, ustanowieniu rozdzielności majątkowej albo przyjęciu systemu rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków.

Wspólność majątkowa obejmuje przedmioty nabyte w trakcie jej trwania przez oboje małżonków lub jednego z nich poza tymi, które zgodnie z art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRO) podlegają zaliczeniu do majątków osobistych małżonków.

Przyczyny ustania wspólności majątkowej

Wraz z ustaniem małżeństwa zawsze ustaje także wspólność majątkowa. Najczęściej będzie to miało miejsce w wyniku rozwodu lub śmierci jednego z małżonków, ewentualnie w razie unieważnienia małżeństwa.

Warto zaznaczyć, że poza wyżej wskazanymi przyczynami do zniesienia wspólności ustawowej między małżonkami może dojść także w trakcie trwania małżeństwa na skutek zawarcia małżeńskiej umowy majątkowej, ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków, ogłoszenia upadłości jednego z małżonków, orzeczenia separacji między małżonkami, a także uwzględnienia przez sąd powództwa jednego z małżonków o zniesienie wspólności majątkowej albo uwzględnienie przez sąd powództwa wierzyciela jednego z małżonków, jeżeli ten uprawdopodobni on, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków. Warto ponadto podkreślić, że w przypadku orzeczenia separacji, ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości wspólność majątkowa ustaje z mocy samego prawa. Jednakże, gdy przeszkoda przeminie, np. w razie uchylenia postanowienia o ubezwłasnowolnieniu pomiędzy małżonkami, to ponownie powstaje małżeński ustrój majątkowy.

Skutki ustania małżeńskiej wspólności majątkowej

W momencie zaistnienia danej przyczyny ustania wspólności majątkowej pojawiają się niżej wskazane skutki.

1. Ustrój majątkowy przekształca się w ustój udziałowy, co oznacza, że każdy z małżonków posiada swój odrębny majątek. Na majątek każdego z małżonków składają się ich majątki osobiste, a także udziały ułamkowe w przedmiotach, które wcześniej były wspólne. Oznacza to zatem, że majątek w razie ustania wspólności nie jest automatycznie dzielony, a przekształca się tylko ze wspólności typu łącznego we wspólności w częściach ułamkowych.
2. Zgodnie z art. 43 § 1 KRO domniemywa się, że udziały małżonków w majątku wspólnym są równe. Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może jednak żądać, aby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku, biorąc przy tym pod uwagę także nakład osobistej pracy przy wychowywaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.
3. Stosuje się odpowiednio przepisy o  współwłasności majątku spadkowego i dziale spadku.
4. Każdy ze współmałżonków zyskuje uprawnienie do: rozporządzania udziałem w majątku wspólnym oraz rozporządzania udziałem w poszczególnych przedmiotach należących do majątku wspólnego.
5. Każdy ze współmałżonków może żądać podziału majątku wspólnego.
6. Każdy ze współmałżonków może samodzielnie dochodzić przypadającej mu części wierzytelności, jeżeli świadczenie dłużnika jest podzielne.
7. Najpóźniej przy dokonywaniu podziału wspólnego każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty. Może też żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił z kolei ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny.