Czym jest zachowek?

Zachowek jest to specyficzną instytucją prawa cywilnego. Istnieje po to, aby zabezpieczać interesy majątkowe najbliższych osób spadkodawcy na wypadek, gdyby w swojej ostatniej woli ten ich pominął. Oznacza to zatem, że z zachowkiem będziemy mieli do czynienia najczęściej wtedy, gdy spadkodawca pozostawił testament. Co do zasady spadkodawca może swobodnie dysponować swoim majątkiem na wypadek śmierci. Jednakże prawo przewiduje istnienie konstrukcji zwanej zachowkiem, która poniekąd ogranicza tą swobodę, gdyż zabezpiecza określoną część majątku spadkodawcy na rzecz jego osób najbliższych.

Kto może ubiegać się o zachowek?

Jak wyżej wskazano, zachowek przysługuje najbliższej rodzinie. W Kodeksie cywilnym wyraźnie zaznaczono, że są to zstępni zmarłego, czyli przede wszystkim jego dzieci, małżonek, a także rodzice spadkodawcy w sytuacji, gdyby byli powołani do spadku z ustawy. A zatem jeśli zmarły pozostawił żonę, dzieci i małżonka, to jego rodzice nic nie odziedziczą.

Zachowek nie przysługuje pewnej kategorii osób, pomimo tego, że normalnie byłyby do niego uprawnione. Zalicza się do niej: osoby, które zostały uznane za niegodne dziedziczenia; osoby, które zrzekły się lub odrzuciły spadek przysługujący im z mocy ustawy; małżonek, w stosunku do którego spadkodawca za życia wytoczył powództwo o orzeczenie rozwodu i gdy żądanie to okazało się uzasadnione; osoby przez spadkodawcę wydziedziczone. Należy w tym miejscu podkreślić, że wydziedziczenie oznacza właśnie pozbawienia osoby uprawnionej do zachowku. Wydziedziczenie dokonane bez żadnych podstaw jest nieważne. Spadkodawca musi wskazać w testamencie jedną z konkretnych przyczyn wymienionych w KC, np. fakt, że zstępny, małżonek lub rodzic dopuścił się względem niego albo którejś z osób mu najbliższych umyślnego przestępstwa przeciwko zdrowiu, życiu lub wolności albo rażącej obraz czci. Spadkobiercy wydziedziczeni traktowani są jakby nie dożyli momentu otwarcia spadku.

Kiedy przysługuje zachowek?

Zachowek będzie przysługiwał wskazanym osobom wtedy, gdy nie otrzymali oni należnej części spadku na skutek zapisu w testamencie czy też darowizny poczynionej przez spadkodawcę jeszcze za życia, a zaliczanej do spadku. Jeśli z kolei uprawniony uzyskał tylko część spadku, który mu się prawnie należy będzie on miał roszczenie o zapłatę różnicy między tym, co otrzymał, a tym, co rzeczywiście mu się należy. Przykładowo: jeśli spadkobiercy należy się 1000 zł spadku, a otrzymał jedynie 400 zł, to będzie mógł żądać, aby zapłacono mu jeszcze należne 600 zł. Uprawniony może domagać się zapłaty zachowku przede wszystkim od spadkobiercy, który został powołany do dziedziczenia, ale także od osoby, na rzecz której spadkodawca ustanowił zapis windykacyjny albo od osoby obdarowanej darowizną, która została doliczona do spadku.

Wysokość zachowku

Zasadniczo zachowek wynosi połowę tego, co należałoby się danej osobie uprawnionej w przypadku dziedziczenia ustawowego. Przykładowo: jeśli w przypadku dziedziczenia ustawowego małżonkowi zmarłego przysługiwałby majątek w wysokości 9 tysięcy złotych, to w przypadku, gdy nie został powołany w testamencie do dziedziczenia będzie miał roszczenie o zachowek w wysokości 4,5 tysięcy złotych. Jednakże w przypadku dzieci, wnuków, prawnuków, małżonka i rodziców, którzy otrzymaliby spadek ustawowy, a są trwale niezdolni do pracy (także dzieci do 18 roku życia) zachowek przysługuje im w wysokości 2/3 tego co by normalnie uzyskali. We wskazanym przykładzie będzie to zatem 6 tysięcy złotych.

Jak walczyć o uzyskanie zachowku?

Najlepszym sposobem na uzyskanie zachowku jest porozumienie się ze spadkobiercami. Zdecydowanie powinno to wpłynąć pozytywnie na naszą sytuację, gdyż nie będzie wymagać udziału sądu. Jednakże, nie zawsze udaje się dojść do porozumienia i wtedy może pojawić się konieczność sądowego rozwiązania kwestii zachowku. Właściwym do wniesienia pozwu jest sąd właściwy ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy. Pozew o zapłatę zachowku może zostać wniesiony do sądu wyłącznie przez osoby do owego zachowku uprawnione. Zanim to jednak to uczynią, muszą one złożyć także w sądzie wniosek o stwierdzenie nabycia spadku lub dokonać u notariusza poświadczenia dziedziczenia. W pozwie o zachowek należy wskazać konkretną kwotę o jaką się ubiegamy. Warto zwrócić uwagę na to że sąd rejonowy rozpoznaje sprawy, jeśli żądamy kwoty do 75 tysięcy złotych. W przypadku kwoty wyższej właściwy będzie sąd okręgowy.